Klimat województwa podlaskiego pod lupą badacza z UwB

Publikacja zawiera opis podstawowych parametrów i wskaźników dokumentujących regionalne zróżnicowanie klimatu, warunków bioklimatycznych i tendencji ich zmian. Większość przeanalizowanych danych obejmuje okres od 1995 do 2019 roku, niektóre jednak pokazują zmiany w znacznie dłuższej perspektywie czasowej. Np. w przypadku ekstremalnych wartości temperatury powietrza porównanie obejmuje okres od 1961roku, zaś w przypadku średniej miesięcznej temperatury powietrza w Białymstoku i Suwałkach – obliczenia opierają się na pomiarowych i zrekonstruowanych danych z niemal 140 lat. W oparciu o nie autor prezentuje też prognozy zmian parametrów klimatu w tej części Polski.

Jak podkreśla naukowiec, klimat się nie zmienił: nadal jest to klimat umiarkowany. Możemy i powinniśmy natomiast mówić o widocznych zmianach klimatu.

– Zbieranie i analiza danych na ich temat są potrzebne przede wszystkim po to, by ludzie, dziś młodzi, wiedzieli, co ich czeka w przyszłości – mówi prof. Górniak.

A czeka nas dalszy wzrost średnich rocznych temperatur. Taka tendencja widoczna jest od ponad 200 lat, czyli od momentu, gdy rozpoczęła się rewolucja przemysłowa, a wraz z nią zwiększone spalanie węgla. W województwie podlaskim jej raptowne przyspieszenie zaczyna się w latach 80. XX wieku. O ile w latach 1961-1987 średnia roczna temperatura powietrza wynosiła 5,9 st. C. w Suwałkach i 6,6 st. C. w Białymstoku, o tyle w okresie 1988-2019 kształtowała się ona na poziomie odpowiednio 7,2 oraz 7,6 st. C.  Wartości rosną, a dodatkowo zmniejszają się różnice pomiędzy tymi dwoma miastami. Zmiany widać dobrze na mapie  rozkładu temperatury powietrza w regionie, czyli w przebiegu izoterm.

W swojej książce prof. Górniak nie tylko omawia najistotniejsze wnioski płynące z dokonanych przez niego analiz, ale też przedstawia już obserwowane i spodziewane konsekwencje zmian klimatu. To m.in. wydłużenie sezonu wegetacyjnego, zmiany terminu i natężenia migracji sezonowej zwierząt, kolonizacja gatunków ciepłolubnych, a ustępowanie chłodnolubnych. Można też przewidywać, że zwiększą się zniszczenia monokultur leśnych podczas letnich trąb powietrznych, a także inwazje szkodników drzew. Zmiany zajdą także w funkcjonowaniu gleb (ubytek próchnicy glebowej), wydłuży się też okres suszy glebowej.

Skutki widać już na cennych przyrodniczo terenach regionu:

„Rzadko spotykane wcześniej warunki klimatyczne wpływają na zmiany funkcjonowania ekosystemów bagiennych, których w województwie podlaskim jest stosunkowo dużo w porównaniu do innych części kraju. Częste susze atmosferyczne, zmniejszona alimentacja wody z topniejącego śniegu, a nadto zmniejszanie się wylewów wody z rzek na tereny zalewowe radykalnie zmniejszają zasoby wodne terenów bagiennych. Przesuszanie wierzchnich poziomów gleb torfowych i postępujące ich murszenie zmniejsza ich wodochłonność. Naturalne zbiorowiska dolinne zmieniają swój skład florystyczny, na niektórych z nich postępuje dominacja trzciny pospolitej, np. w dolinie Narwi na terenie Narwiańskiego Parku Narodowego. Na terenach silnie przesuszonych zwiększa się ryzyko powstawania pożarów, często spotęgowane zbyt dużym odwodnieniem spowodowanym źle eksploatowanymi lub zniszczonymi systemami melioracyjnymi. Część łąk zmniejsza zdolności wysokiej produkcji biomasy, a przy tym spada ich bioróżnorodność” – czytamy w książce.

Zdaniem prof. Andrzeja Górniaka zmian klimatu nie da się powstrzymać, można natomiast je spowolnić, a także przygotować się na nie. W tym celu konieczne jest sporządzenie planów działań regionalnych i lokalnych. W województwie podlaskim, oprócz wdrożenia programu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i pyłów, potrzebne jest przede wszystkim opracowanie i wdrożenie programu retencjonowania wody, który pozwoli na magazynowanie i ograniczenie odpływu wód  opadowych. W krajobrazie rolniczym można to osiągnąć m.in. poprzez rewitalizację istniejących systemów melioracyjnych. W miastach potrzebna jest np. redukcja terenów nieprzepuszczalnych i zwiększenie powierzchni biologicznie czynnych (pożądanym rozwiązaniem jest chociażby zastępowanie asfaltowych czy brukowanych parkingów tzw. zielonymi, trawiastymi).