Lecznicze właściwości grzybów z Puszczy Białowieskiej
Instytut Nauk Leśnych Politechniki Białostockiej odkrywa lecznicze właściwości grzybów z Puszczy Białowieskiej
Udowodnili ich działanie przeciwnowotworowe oraz przydatność w walce ze zgnilcem złośliwym pszczół. W tworzonym przez lata banku przechowują kilkaset ekstraktów, których właściwości będą badać przez kolejne lata. Naukowcy z Instytutu Nauk Leśnych Politechniki Białostockiej rozwijają wiedzę na temat grzybów Puszczy Białowieskiej. Ich praca przynosi już wymierne efekty.
W Centrum Naukowo-Badawczym Politechniki Białostockiej w Hajnówce powstał Fungi Extract Bank® z grzybów Puszczy Białowieskiej. Już zgromadził wyciągi z ponad 200 sklasyfikowanych i opisanych gatunków. Wybrane ekstrakty zbadali pod kątem medycznym specjaliści z Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Pracownicy Instytutu Nauk Leśnych PB oraz Wydziału Nauk o Zdrowiu i Wydziału Farmaceutycznego UMB udowodnili, że powszechnie występujący korzeniowiec sosnowy – groźny patogen doprowadzający do zamierania drzew – może też hamować wzrost komórek nowotworowych i w szczególny sposób wspomagać terapię raka jelita grubego.
Pionierskie badania stały się Podlaską Marką
Rezultatem kilkuletniej współpracy naukowców z obu uczelni jest zgłoszenie patentowe nr P.420267 opisujące przeciwnowotworowe działanie grzyba. Wyniki badań opublikowało wiodące czasopismo naukowe „Journal of Molecular Sciences”. Białostoccy naukowcy nawiązali także współpracę ze specjalistami z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i z Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Już wkrótce to konsorcjum międzyuczelniane pragnie pozyskać kolejne fundusze i przeprowadzić bardziej szczegółowe analizy składu chemicznego korzeniowca sosnowego. Wszystko po to, by pomagać ludziom w walce z nowotworami.
Wiedzieliśmy, że Heterobasidion annosum [korzeniowiec sosnowy] powoduje chorobę, która niszczy całe drzewostany. Teraz udowodniliśmy, że ten grzyb potrafi też hamować wzrost komórek nowotworowych, nie niszcząc przy tym zdrowych. Wstępnie przeanalizowaliśmy jego skład chemiczny, zbadaliśmy pod kątem genetycznym i jako pierwsi potwierdziliśmy jego potencjalne działanie lecznicze – wyjaśnia dr Ewa Zapora z Instytutu Nauk Leśnych Politechniki Białostockiej.
Zespół naukowców Politechniki Białostockiej i Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku wciąż prowadzi badania właściwości leczniczych korzeniowca. Zdobyły one społeczne uznanie otrzymując w 2020 roku tytuł Podlaskiej Marki w kategorii odkrycie.
Grzyby przyszłością medycyny?
Cały świat poszukuje substancji otrzymywanych ze źródeł naturalnych. Osiągnięcia specjalistów z Instytutu Nauk Leśnych Politechniki Białostockiej wzbudzają zainteresowanie w krajowym i międzynarodowym środowisku mykologów. Stąd udział naukowców z Politechniki Białostockiej w X Światowym Kongresie Grzybów Medycznych w Chinach czy współorganizacja XVIII Kongresu Europejskich Mykologów, Warszawa-Białowieża, w 2019 roku.
Właściwości lecznicze grzybów od wieków wykorzystuje tradycyjna medycyna chińska, która posiłkuje się nimi w profilaktyce leczniczej czy w celu przywrócenia sił witalnych chorego. Także w Polsce taka wiedza była przekazywana z pokolenia na pokolenie, jednak z różnych względów pozostawała na peryferiach zainteresowania naukowców. Większą wagę przywiązywano do związków syntezowanych sztucznie czy rekombinowanych genetycznie. Jednak z powodu m.in. antybiotykoodporności różnych mikroorganizmów, medycyna konwencjonalna, dochodząc do punktu krytycznego, zaczęła poszukiwać źródeł nowych substancji leczniczych.
Wielki potencjał grzybów z Puszczy Białowieskiej
W Puszczy Białowieskiej rośnie prawie 1700 gatunków grzybów wielkoowocnikowych, czyli takich, które wytwarzają owocniki dobrze widoczne bez użycia lupy lub mikroskopu. W tej liczbie 190 to gatunki, dla których Puszcza Białowieska jest współcześnie jedynym miejscem występowania w Polsce (tzw. endemity).
Grzyby Puszczy Białowieskiej to największe i niepowtarzalne jej bogactwo. To tu występują unikalne na skalę światową gatunki. Wiele z nich oczekuje jeszcze na odkrycie przez człowieka. Zaskakują nas swoimi możliwościami i sposobem życia. Grzyby to oddzielne królestwo obok świata roślin i zwierząt. To jednocześnie organizmy niezwykle wrażliwe na presję człowieka – mówi prof. dr hab. inż. Sławomir Bakier, Dyrektor Instytutu Nauk Leśnych Politechniki Białostockiej.
Rosnące zainteresowanie grzybami wynika z ich dużego potencjału biologicznego. Fungi Extract Bank® z grzybów Puszczy Białowieskiej umożliwia prowadzenie wszechstronnych badań, które mają wskazać ich potencjalne zastosowanie. Co ciekawe, naukowcy z Instytutu Nauk Leśnych stale odnajdują w Puszczy grzyby, które nie zostały do tej pory zbadane, nie mają określonego składu chemicznego i nie zostały nigdzie sklasyfikowane.
Grzyby jako ratunek dla pszczół
Baza ekstraktów z grzybów Puszczy Białowieskiej stała się podstawą badań nie tylko w medycynie, ale także w weterynarii, inżynierii środowiska czy przemyśle spożywczym.
W poszukiwaniu naturalnego rozwiązania ratującego pszczoły przed groźną chorobą, prof. Sławomir Bakier przebadał 120 gatunków grzybów. Kompozycja, która powstała na bazie wyciągów z owocników złotoporka niemiłego, wykazuje skuteczność zwalczania bakterii zgnilca amerykańskiego pszczół.
Zgnilec amerykański czyli złośliwy, to trudna do zatrzymania choroba, w Polsce zwalczana z urzędu przez służby weterynaryjne – wyjaśnia prof. Sławomir Bakier, dyrektor Instytutu Nauk Leśnych Politechniki Białostockiej. Jedynym skutecznym sposobem na uratowanie zarażonej pasieki jest spalenie zakażonego ula wraz z pszczołami. Problem zgnilca ma charakter globalny i dotyczy wszystkich krajów, w których hodowane są pszczoły. W Europie żyje ok. 15 mln rodzin pszczelich!
Kompozycja opracowana przez prof. Bakiera ma porównywalną skuteczność, co dotychczas stosowane antybiotyki i polisulfamidy. Obecnie trwa procedura udzielenia patentu UP na ten specyfik.
Złotoporek niemiły jest grzybem rzadkim, dlatego teraz, przy współpracy z Uniwersytetem Jagiellońskim sprawdzamy, czy możemy hodować go w warunkach sztucznych – dodaje prof. Sławomir Bakier.
Warto podkreślić, że w czerwcu 2020 r. Politechnika Białostocka otrzymała patent na podobną kompozycję opartą na wyciągu brzozowym, stworzoną przez prof. Bakiera i prof. Valerego Isidorova. Rozwiązanie to ma sprawdzone zastosowanie w profilaktyce zgnilca amerykańskiego oraz europejskiego.
Puszcza Białowieska – dziedzictwo, które trzeba chronić
Pracownicy Instytutu Nauk Leśnych prowadzą wiele działań związanych z wykorzystaniem nieprzebranych zasobów Puszczy Białowieskiej. Kilka z nich opisaliśmy powyżej. Warto jednak podkreślić, że ich źródłem jest pasja naukowców i ich niezwykły szacunek do natury.
Delikatnie stąpamy po tym lesie, bo okazuje się, że może on dać tyle dla ludzi i tyle dla kolejnych pokoleń do odkrycia, że jesteśmy na samym początku tej drogi – mówi dr Ewa Zapora, jedna z bohaterek kampanii promocyjnej województwa podlaskiego „Ludzie zasilani naturą”
Naukowcy: dr Ewa Zapora, Marek Wołkowycki i prof. Sławomir Bakier w swojej pracy czerpią inspirację i siłę z podlaskiej natury. Podejmują niełatwe wyzwania i stawiają czoła ograniczeniom. Podlaskie mają w swoim DNA.
Autor
Monika Rokicka – Politechnika Białostocka
dr Ewa Zapora, adiunkt Instytutu Nauk Leśnych, Wydział Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej.
Doktor nauk farmaceutycznych z doświadczeniem w zakresie oceny wpływu produktów pochodzenia naturalnego na zdrowie człowieka i zwierząt, a także możliwości wykorzystania substancji bioaktywnych. Kierownik prac B+R, menadżer organizacyjny krajowych i międzynarodowych grantów naukowych i dydaktycznych. Współautor patentów i zgłoszeń patentowych. Członek Konsorcjum „Grzyby Medyczne”.
prof. dr hab. inż. Sławomir Bakier, dyrektor Instytutu Nauk Leśnych, Wydział Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej.
Kierownik kilku projektów badawczych i wykonawca innych. Twórca Centrum Naukowo-Badawczego w Hajnówce i inicjator założenia konsorcjum „Grzyby Medyczne”, w skład którego wchodzą: Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Wspiera organizacyjnie oraz inspiruje badania właściwości biologicznych grzybów i ubocznych produktów leśnych w Instytucie Nauk Leśnych.
Marek Wołkowycki, pracownik Instytutu Nauk Leśnych, Wydział Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej.
Uznany badacz flory Puszczy Białowieskiej. Wspiera organizacyjnie oraz inspiruje badania właściwości biologicznych grzybów i ubocznych produktów leśnych w Instytucie Nauk Leśnych.
Zdjęcia
Gabriela Kościuk – Politechnika Białostocka