Zjawiska ekstremalne w Polsce. Jak przystosować się do zmian klimatu?

Zjawiska ekstremalne, takie jak powodzie czy susze, kojarzą się głównie z zagrożeniami dotyczącymi rolnictwa. Mają one bezpośredni wpływ na kwestie bezpieczeństwa żywnościowego kraju oraz sytuację ekonomiczną mieszkańców obszarów wiejskich, jednak ich negatywne skutki powinny być rozpatrywane szerzej.

Zachodzące w klimacie zmiany dotyczą (mniej lub bardziej) niemal wszystkich mieszkańców naszego kraju, ponieważ ich gwałtowne przejawy niszczą infrastrukturę i powodują straty w różnych sektorach gospodarki – przede wszystkim w transporcie i energetyce. Duże skupienie ludzi i usług w miastach sprawia, że to również one są szczególnie narażone na negatywne skutki zmian klimatu.

Właśnie dlatego kluczowe jest opracowanie i wdrożenie form adaptacji do zmian klimatu przez władze miast.

Narzędziami umożliwiającymi włączenie polityki adaptacyjnej w rozwój miast są dokumenty strategiczne – Miejski Plan Adaptacji (MPA) oraz strategie adaptacji.

Miejski Plan Adaptacji odnosi się do problemów związanych ze zmianami klimatu kompleksowo, ponieważ dotyczy infrastruktury, przyrody i mieszkańców. Realizacja zaproponowanych w nim działań może dostarczyć realnych korzyści na trzech płaszczyznach: finansowej, środowiskowej i społecznej.

Co daje przyjęcie MPA do systemu prawnego miast? Z pewnością ułatwia dostęp do środków finansowych przeznaczonych na działania adaptacyjne. Pozyskane fundusze wspierają rozwój danego miasta, jak i całego regionu. Bezpieczne, zielone miasto to miejsce atrakcyjne do życia i przyciągające inwestorów, a nawet turystów.

Odpowiednio dobrane rozwiązania adaptacyjne generują dodatkowe oszczędności dzięki racjonalnemu gospodarowaniu zasobami naturalnymi miasta. Świetnym przykładem jest projekt adaptacyjny polegający na rekultywacji zbiorników wodnych w łódzkim Arturówku, który przyczynił się do podniesienia walorów turystycznych miasta. Rozwiązania opracowane przez łódzkich naukowców wpłynęły na poprawę jakości wód oraz ograniczenie negatywnych skutków fali wezbraniowej. Poniższe przykłady zastosowane w Łodzi mówią same za siebie.

• Stworzone ogrody deszczowe pozwalają na zatrzymanie i oczyszczenie wody opadowej.
• Dobór odpowiednich roślin, które nie wymagają podlewania, dodatkowo obniżył koszt zużycia wody wodociągowej.
• Retencjonowanie wody opadowej pozwoliło ograniczyć, a nawet całkowicie wyeliminować, koszt nawodnień terenów zielonych.

Innym pomysłowym działaniem adaptacyjnym, które przynosi dochody, jest Ogród Doświadczeń – projekt zrealizowany w 2007 roku w Krakowie. Na 6 ha terenów zieleni powstał tam park sensoryczny z urządzeniami edukacyjnymi. Przestrzeń jest na tyle ciekawa, że odwiedzający są w stanie zapłacić za wstęp niewielką opłatę, która dodatkowo pokrywa część kosztów utrzymania parku.

Tereny zielone są coraz bardziej doceniane ze względu na swoje bogactwo i estetykę. Wpływają na zdrowie mieszkańców miast, a także na poczucie tożsamości z regionem.

Trudno jednak monetarnie wyrazić korzyści osiągane dzięki przyrodzie. Ta wartość często ujawnia się w czasie podejmowania przez ludzi decyzji dotyczących wyboru miejsca zamieszkania. Ocenia się, że sąsiedztwo znanych i lubianych terenów zieleni powoduje wzrost wartości rynkowej nieruchomości nawet o 20%.

Innym czynnikiem zachęcającym do realizowania zielonych inwestycji, istotnym w obliczu zmieniającego się klimatu, jest różnica temperatur między centrami miast, gdzie zieleni jest stosunkowo mało, a przedmieściami, gdzie jest jej więcej. Według naukowców z Uniwersytetu Łódzkiego może ona dochodzić nawet do 4°C.

By opisać najważniejszą korzyść z adaptacji do zmian klimatu, warto najpierw przywołać przykłady dwóch zjawisk ekstremalnych, które nawiedziły nasz kraj w ostatnich latach.

• W sierpniu 2017 roku Pomorze wraz z sąsiednimi regionami doświadczyło tragicznej w skutkach nawałnicy. W wyniku huraganowego wiatru uszkodzone zostały drzewostany o powierzchni większej od Warszawy. Wartość strat w budynkach oszacowano na około 250 mln zł.
• Trwająca ponad miesiąc powódź z 2010 roku wyrządziła szkody materialne, których naprawa zajęła kilka lat. Dzięki znacznym nakładom finansowym, pomocy organizacji pozarządowych oraz środkom zagranicznym udało się przywrócić stan umożliwiający sprawne funkcjonowanie państwa.

Wiadomo, że naprawa skutków społecznych (zwłaszcza szkód psychicznych spowodowanych traumą, jakiej doświadczają poszkodowani) w wielu przypadkach jest niemożliwa. Jednak ograniczenie tego typu skutków oraz ochrona życia i zdrowia ludzi stanowią najważniejszą, chociaż trudną do wymiernego ukazania, korzyść z adaptacji. Właśnie dlatego tak istotne jest, by Miejski Plan Adaptacji stał się dokumentem strategicznym sukcesywnie realizowanym przez samorządy. Tylko wtedy miasta wykorzystają szansę, jaką daje adaptacja do zmian klimatu.