Działania adaptacyjne w mieście szansą na rozwój
Zmiany klimatu to proces stanowiący obecnie jedno z największych wyzwań, z jakim wspólnie musimy się zmierzyć. Ekstremalnych zjawisk pogodowych nie można lekceważyć – coraz częściej występują na naszych oczach. Miasta, jako wielkie skupiska ludzi, są szczególnie narażone na negatywne skutki zmian klimatu.
Zmieniający się klimat wpływa na wiele aspektów funkcjonowania miast, zwłaszcza na gospodarkę przestrzenną, budownictwo, transport, energetykę, produkcję, usługi i bez wątpienia – na zdrowie mieszkańców. Zmian klimatu już nie zatrzymamy, ale poprzez adaptację miast, możemy zapewnić bezpieczeństwo i poprawę jakości życia ludzi, a także dać sobie szansę na rozwój.
Adaptacja do zmian klimatu to znalezienie sposobów przystosowania się do skutków zmian klimatu, których nie da się uniknąć prawie we wszystkich dziedzinach życia społecznego i gospodarczego.
Adaptacja obejmuje szeroki zakres działań i zakłada udział wielu podmiotów działających w obszarach, takich jak:
- zdrowie publiczne,
- zarządzanie kryzysowe,
- gospodarka przestrzenna,
- gospodarka wodna,
- infrastruktura techniczna,
- ochrona zasobów wodnych i środowiska.
Adaptacja do zmian klimatu jest częścią inteligentnego rozwoju miasta i wpisuje się w nowe podejście do planowania, kierunków działań, ochrony zasobów i zapewnienia zrównoważonego rozwoju miast. Dzięki skutecznej adaptacji do zmian klimatu nie tylko poprawia się komfort życia mieszkańców, ale również wzrasta odporność gospodarki miast, a w konsekwencji także regionów i całego kraju.
Adaptacja miast do zmian klimatu otwiera nowe możliwości finansowania działań, np. korzystanie ze środków unijnych programów operacyjnych lub kredytów przyznawanych przez organizacje międzynarodowe, takie jak np. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju czy Międzynarodowy Fundusz Walutowy.
Bezpośrednią korzyścią z wdrożenia działań adaptacyjnych jest tworzenie dodatkowego dobra publicznego, które wszystkim przynosi korzyści. Adaptacja do zmian klimatu spełnia kryteria określające dobro publiczne – nikt nie jest wyłączony z korzystania z jej efektów, a korzystanie z rozwiązań adaptacyjnych przez pojedyncze osoby nie wyklucza korzystania z nich przez innych. Przykładowo, infrastruktura przeciwpowodziowa oraz systemy monitoringu i wczesnego ostrzegania przed silnymi burzami stanowią dobro publiczne, wspierające produktywność kapitału rzeczowego (dóbr materialnych).
Jakie działania adaptacyjne warto wdrażać i jakie szanse rozwojowe daje to miastom?
Do najczęściej stosowanych przez miasta działań adaptacyjnych zalicza się:
- Uruchamianie systemów informowania i ostrzegania mieszkańców przed zagrożeniami meteorologicznymi.
- Przekazywanie informacji o zasadach postępowania w czasie wystąpienia zagrożeń, poprzez:
– telebimy rozmieszczone w centrach miast i w miejscach częstego przebywania ludzi,
– tablice elektroniczne na przystankach autobusowych i stacjach kolejowych (pełniące na co dzień funkcję informującą o przyjazdach/odjazdach pojazdów komunikacji miejskiej i regionalnej, które w warunkach zagrożenia wyświetlają ostrzeżenia),
– monitory w autobusach, tramwajach i w pociągach,
– megafony do ostrzegania dźwiękowego,
– komunikaty w radiu i telewizji,
– ulotki i informacje w prasie lokalnej. - Zamiana nieprzepuszczalnych powierzchni utwardzonych na powierzchnie przepuszczalne, np. boisko pokryte asfaltem na boisko trawiaste lub pokryte specjalną nawierzchnią przepuszczalną dla wody.
- Budowa parkingów przy użyciu technologii umożliwiających wsiąkanie wody do podłoża.
- Gromadzenie wody deszczowej, m.in. w zbiornikach przydomowych.
- Zakładanie ogrodów deszczowych, których konstrukcja umożliwia gromadzenie wody np. spływającej z dachu.
- Ograniczanie zanieczyszczenia powietrza przez wprowadzanie nowoczesnych systemów ogrzewania i środków transportu.
- Zwiększanie powierzchni terenów zielonych w mieście poprzez tworzenie skwerów, parków, parków kieszonkowych i ogólnodostępnych miejsc, umożliwiających aktywne bądź bierne spędzanie czasu w otoczeniu zieleni (ogrody społeczne – często utworzone przy wykorzystaniu materiałów pochodzących z recyklingu).
Działania adaptacyjne przekładają się na wiele praktycznych korzyści i szans rozwojowych dla miast
Jedną z nich jest wzrost bezpieczeństwa i ochrona zdrowia mieszkańców, np. dzięki zastosowaniu efektywnych metod gospodarowania zasobami wodnymi i modernizacji systemów ochrony przeciwpowodziowej.
Realizacja działań dotyczących miejskiej infrastruktury (np. tych, związanych z budownictwem, siecią transportową, zarządzaniem ryzykiem, zaopatrzeniem w prąd, gaz, wodę i ciepło), z uwzględnieniem długiej perspektywy czasowej życia konkretnych inwestycji, znacznie zwiększy prawdopodobieństwo uniknięcia negatywnych konsekwencji zmian klimatu prognozowanych na lata po 2050 roku.
Wprowadzenie błękitno-zielonej infrastruktury w przestrzeń miasta, prowadzi do obniżenia ryzyka termicznego i gwarantuje poprawę jakości życia w miastach. Zgodnie z definicją stosowaną w UE, zielona infrastruktura jest to strategicznie zaplanowana sieć obszarów naturalnych i półnaturalnych, zarządzanych w celu zapewnienia szerokiego zakresu usług ekosystemowych, takich jak oczyszczanie wody, jakość powietrza i przestrzeń rekreacyjna.
Połączenie elementów środowiska naturalnego z zabudową miejską jest rozwiązaniem, które pozwala na stworzenie przyjaznego miasta, zarówno dla mieszkańców jak i odwiedzających. Przemyślane połączenie zieleni i budynków przyczynia się do spełnienia wymogów w zakresie standardów termoizolacyjności, a przede wszystkim w okresach letnich będzie w nich chłodniej niż na zewnątrz. Zielone rozwiązania poprawiają jakość powietrza, ponieważ rośliny są barierami, filtrami i depozytorami zanieczyszczeń powietrza.
Odpowiednio zagospodarowaną zielenią można zastąpić utwardzone betonem, asfaltem czy kostką brukową powierzchnie i zwiększyć areał terenów wchłaniających wodę w mieście. Takie rozwiązania przydają się szczególnie w miejscach narażonych na skutki nawalnych deszczy. Na przykład boiska czy place zabaw pokryte zielenią i zbudowane w miejscach obniżenia terenu, mogą okresowo pomóc w gromadzeniu lub odprowadzaniu wód opadowych lub roztopowych.
Innym działaniem adaptacyjnym, pozytywnie wpływającym na jakość i komfort życia w mieście, jest zapewnienie spójności i trwałości przestrzennej osnowy ekologicznej miast. Zachowanie ciągłości przestrzennej ekosystemów na terenach zurbanizowanych nie jest łatwym zadaniem, przede wszystkim ze względu na nadrzędność funkcjonalną ciągów infrastruktury technicznej, zwłaszcza komunikacyjnej.
Z drugiej strony, działania w celu wzmocnienia systemu przyrodniczego miasta przynoszą realne korzyści w postaci poprawy stanu czystości środowiska miejskiego, zwłaszcza w zakresie jakości powietrza i wód oraz klimatu akustycznego. Osnowa ekologiczna miasta stanowi istotny element krajobrazu miasta postrzeganego w kategoriach estetycznych i obejmuje ważne dla jego mieszkańców tereny rekreacji. Zatem – zarówno bezpośrednio i pośrednio – przyczynia się do poprawy warunków życia i zdrowia ludzi.
Wzmocnienie spójności zagospodarowania przestrzennego z aspektami adaptacji do zmian klimatu
Planowanie przestrzenne jest jednym z kluczowych narzędzi kształtowania i zabezpieczenia środowiska przed naturalnymi czynnikami wpływającymi na jego stan. Odpowiednie rozwiązania w zakresie zagospodarowania przestrzeni mogą przyczynić się do ochrony przed konsekwencjami gwałtownych zjawisk pogodowych, takich jak ekstremalne temperatury, nawałnice czy burze – często połączone z wiatrem huraganowym i ulewnymi deszczami.
Podniesienie świadomości klimatycznej i działania edukacyjne przyczyniające się do wzrostu odpowiedzialności obywateli za środowisko to kolejna niezwykle istotna szansa na rozwój miast i poprawę warunków życia ich mieszkańców.
Skuteczność działań adaptacyjnych w miastach w bardzo dużym stopniu zależy od zaangażowania lokalnych władz i społeczności. Już prowadzone działania edukacyjne w tym zakresie obejmują zarówno problematykę zmian klimatu, jak i wskazują metody zabezpieczenia się przed ich skutkami w specyficznych warunkach danego miasta. W Polsce świadomość konieczności podejmowania działań zapobiegawczych stopniowo wzrasta, zwłaszcza na obszarach szczególnie narażonych na skutki ekstremalnych zjawisk pogodowych.
W kontekście coraz częściej występujących anomalii pogodowych, kluczowym aspektem adaptacji stał się rozwój systemów szybkiego reagowania i ostrzegania przed falami upałów, huraganowym wiatrem i nawalnymi deszczami.
Jak wspomniano powyżej, z ekonomicznego punktu widzenia systemy wczesnego ostrzegania przynoszą podobne korzyści do tych zapewnianych przez infrastrukturę przeciwpowodziową. Oddziałują na produktywność kapitału rzeczowego poprzez zmniejszenie kosztów ewentualnych strat w wyniku ekstremalnych zjawisk pogodowych, dzięki szybkiemu powiadamianiu i ostrzeganiu, co pozwala odpowiednio przygotować się do kataklizmu i uniknąć wielu strat. Koszt tego typu narzędzi jest bardzo niski w porównaniu do osiąganych korzyści.
Działania adaptacyjne to nie tylko wartość dodana w rozwoju miast i ich gospodarki, ale też możliwość poprawy jakości życia i aktywizacji mieszkańców. To także szansa na finansowanie i nową wizję przyszłości miasta, budowaną w odpowiedzi na wyzwania klimatyczne, z jakimi przyszło nam się mierzyć.
Autor
Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy
Zdjęcia
Zdjęcie w tle: negativespace.co
Grafiki: http://44mpa.pl/