Czym jest miejska wyspa ciepła i jak walczyć z jej skutkami?

MWC powstaje w wyniku właściwej miastom struktury funkcjonalno-przestrzennej, czyli nagromadzenia powierzchni sztucznych, niewielkiego udziału terenów zieleni miejskiej oraz osłabionego przewietrzania. Wszechobecne w mieście materiały, takie jak beton, asfalt czy cegła, pochłaniają więcej promieni słonecznych niż ich odbijają, a następnie oddają energię, podwyższając temperaturę otoczenia.

Nie bez znaczenia jest też aktywność człowieka (ogrzewanie i klimatyzowanie budynków, ruch samochodowy oraz produkcja towarów), a także ocieplenie klimatu.

Negatywne skutki MWC mieszkańcy miast odczuwają przede wszystkim w czasie upałów, które same w sobie obciążają termicznie organizm człowieka. W miastach ten stres termiczny jest jeszcze silniejszy właśnie ze względu na działanie MWC. Ma to związek ze zmniejszeniem wychłodzenia nocnego, które jest efektem miejskiej wyspy ciepła i prowadzi do wielu niebezpiecznych dla organizmu sytuacji.

Badania prowadzone w PAN przez zespół prof. Błażejczyka* wskazują, że prawdopodobnie MWC:

• wywiera istotny wpływa na zwiększenie częstości występowania przypadków udaru cieplnego;
• sprzyja zaostrzeniu przewlekłych chorób układu oddechowego i krążenia, zwłaszcza u osób starszych, niepełnosprawnych i wykluczonych społecznie;
• sprawia, że rośliny mogą wytwarzać więcej alergenów;
• pogłębia negatywne efekty zanieczyszczenia powietrza dla zdrowia ludzi.

Urbaniści od lat pracują nad rozwiązaniami, które pomagają ograniczać negatywne skutki MWC. Wiadomo, że pierwszorzędne znaczenie ma zieleń miejska, zwłaszcza ta wysoka, ponieważ łagodzi warunki termiczne, podwyższa wilgotność, poprawia lokalną cyrkulację powietrza oraz sprzyja oczyszczaniu powietrza z zanieczyszczeń.
Wydaje się więc, że utrzymanie i zwiększanie powierzchni terenów biologicznie czynnych w strukturze przestrzennej miasta to najlepszy sposób na łagodzenie panujących tam warunków termicznych. Niestety charakter miast oraz kryzys planowania przestrzennego stają się często barierami, przez które bardzo ciężko zwiększać powierzchnię terenów zielonych.

Zwłaszcza w intensywnie zabudowanych strefach śródmiejskich jest bardzo mało przestrzeni, którą można odzyskać dla zieleni miejskiej. Osiedla deweloperskie szybko zajmują niezabudowane miejsca, a na terenach wokół dużych miast następuje gwałtowny proces urbanizacji. W efekcie obszary, które mogłyby służyć łagodzeniu warunków termicznych w mieście i ograniczeniu MWC, zostają utracone.

Wśród intensywnej zabudowy terenów miejskich istotne okazują się drobne rozwiązania, łagodzące warunki termiczne i zmniejszające stres cieplny mieszkańców w codziennych sytuacjach. Należą do nich m.in.:

• zielone dachy,
• parki kieszonkowe,
• ogrody wertykalne,
• zielone przystanki.

Skutecznym sposobem zmniejszającym efekty MWC jest także osłanianie łatwo nagrzewających się materiałów roślinnością, ponieważ chroni to przed nadmiernym pochłanianiem promieni słonecznych. Duże znaczenie ma także planowanie terenów zieleni wysokiej na nowych osiedlach oraz zachowanie otwartych i zadrzewionych terenów w otoczeniu miast, sprzyjające wymianie i regeneracji powietrza.

Tworzenie sieci terenów zieleni miejskiej to przede wszystkim działanie na rzecz bezpieczeństwa zdrowotnego mieszkańców miast, ale niesie ono za sobą jeszcze jeden ważny aspekt. Nawet niewielkie parki kieszonkowe sprzyjają tworzeniu więzi społecznych: dzięki przyjaznej przestrzeni, w której mieszkańcy osiedla spotykają się na co dzień, łatwiej dostrzec innych i zatroszczyć się o osoby z sąsiedztwa, które mogą potrzebować pomocy.